Kazachstan: Probeert de Arbeidersklasse haar Stem te Vinden?

Als reactie op de plotselinge stijging van de benzineprijzen ontstonden op 2 januari protesten en blokkades in de oliestad Zhanaozen in de regio Mangistau, in het westen van Kazachstan. De opstand heeft zich nu door heel het land verspreid, waaronder Almaty, de grootste stad van het land, en Nur-Sultan, de hoofdstad. Het heeft de huidige president, Kassym-Jomart Tokayev, gedwongen zijn kabinet te ontslaan, de noodtoestand uit te roepen en de stijging van de benzineprijzen (voor zes maanden) ongedaan te maken. Ondanks dit duurt de onrust voort. Tokayev heeft de demonstranten nu gebrandmerkt als 'bandieten' en 'terroristen', wat hem een excuus geeft om troepen in te roepen van de door Rusland geleide CSTO (Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie) alliantie in te roepen als een "vredesmacht", en heeft duidelijk gemaakt dat dodelijk geweld zal worden gebruikt om de orde te herstellen.⁽¹⁾ Vanwege een door de staat opgelegde internetstoring is het moeilijk om exacte informatie over de situatie te verzamelen naarmate deze vordert. Maar tot nu toe zijn tientallen demonstranten gedood door de staat.⁽²⁾

Tokayev is de gekozen opvolger van Nursultan Nazarbayev, de voormalige premier van de Kazachse SSR en de eerste president van Kazachstan, die, ondanks de ineenstorting van het Oostblok, tot nu toe achter de schermen Kazachstan is blijven regeren. Net als andere voormalige satellieten van de USSR, heeft het nu formeel onafhankelijke Kazachstan zijn industrie geleidelijk omgevormd van staatseigendom naar de particuliere sector. Het blijft economisch en politiek verbonden met Rusland, maar in overeenstemming met zijn "multi-vector" buitenlands beleid, is het open gebleven voor investeringen uit China, de VS en de EU. Nazarbajev heeft de afgelopen drie decennia een zekere mate van relatieve sociale vrede weten te bewerkstelligen, grotendeels gefinancierd door de lucratieve olie-, benzine-, steenkool- en uraniumvoorzieningen van het land.

De overheid voert sinds 2015 een hervorming van de brandstofmarkt door en heeft vanaf begin 2022 de overgang naar elektronische handel voor LPG (liquefied petroleum gas) voltooid, waarbij de staatsprijsplafonds zijn opgeheven. Dit was bedoeld om de aanhoudende binnenlandse tekorten aan LPG aan te pakken (gebruikt door een meerderheid van de Kazachen om hun auto's van stroom te voorzien), maar in plaats daarvan verdubbelde het effectief de prijs van de ene op de andere dag bij benzinestations in het hele land, wat de grootste uitdaging voor het regime vormde sinds de onafhankelijkheid van het land.

De huidige golf van protesten begon in Zhanaozen. Dit is belangrijk omdat het in deze stad was dat in december 2011 het regime de politie stuurde om een reeks stakingen van oliearbeiders neer te slaan die loonsverhogingen eisten. Volgens officiële bronnen zijn bij de onderdrukking van deze stakingen ten minste 16 arbeiders omgekomen, hoewel het werkelijke aantal waarschijnlijk veel hoger ligt. We schreven er destijds over.⁽³⁾ Meer recentelijk hebben slechte lonen, inflatie en werkloosheid, verergerd door de pandemie, geleid tot toenemende arbeidsonrust in de regio, tot het punt waarop "in de eerste helft van 2021 meer stakingen waren in Kazachstan dan in heel de 2018 tot 2020 periode."⁽⁴⁾ Het is dan ook geen verrassing dat nadat de huidige protesten begonnen, "in de nacht van 3 op 4 januari een wilde staking begon bij de Tengiz Oil-ondernemingen", en zich sindsdien heeft verspreid naar aangrenzende regio's.⁽⁵⁾ Er zijn video's van arbeiders die spontaan naar buiten lopen en massabijeenkomsten houden. Op de internationale markten zijn er al zorgen over de gevolgen hiervan voor de export van olie en uraniumerts. Maar de internetstoring maakt het des te moeilijker om erachter te komen wat er precies aan de hand is en hoe wijdverbreid deze stakingen werkelijk zijn.

Wat we zien is ongetwijfeld een nieuwe manifestatie van de wereldwijde crisis van een stagnerend kapitalisme. Deze crisis gaat jaren terug en omvat veel meer dan de benzineprijzen. De protesten zijn een reactie op de verslechterende situatie van de arbeidersklasse, allemaal in een land waar "162 personen meer dan $ 50 miljoen waard zijn, wat overeenkomt met ongeveer 50% van de totale rijkdom van de bevolking."⁽⁶⁾ De beweging neemt politieke vormen aan en er worden al andere eisen gesteld, waaronder “verlaging van de voedselprijzen, maatregelen tegen werkloosheid, oplossing van het drinkwatertekort, aftreden van de regering en lokale autoriteiten.”⁽⁷⁾ Het is moeilijk om geen overeenkomsten te zien met de huidige situatie voor de arbeidersklasse in Iran, waar sinds juni ongeveer 100.000 arbeiders in de petrochemische industrie staakten als reactie op slechte lonen en omstandigheden, de militarisering van de arbeid, een ongecontroleerde verspreiding van Covid-19 die de arbeiders het hardst treft, en een door klimaatverandering veroorzaakte droogte die heeft geleid tot rellen over watertekorten. We hebben deze omwenteling van de arbeidersklasse in de tweede helft van 2021 behandeld, waar de arbeiders blijk geven van uitstekende leiderschapscapaciteiten bij het leiden van hun strijd.⁽⁸⁾ De problemen waarmee arbeiders in Kazachstan worden geconfronteerd, zijn daarom niet uniek voor hun eigen land en worden gedeeld door arbeiders over de hele wereld, die ook het vermogen en soms, zoals we in Iran zien, de wil delen om als klasse terug te vechten.

De aanvankelijke concessies van de regering lijken niet te werken zoals bedoeld, dus is ze in gebreke gebleven met wat ze het beste weet: brute kracht. In een televisietoespraak tot "de natie" op 7 januari maakte Tokayev het heel duidelijk: "Degenen die zich niet overgeven zullen worden geëlimineerd ... wetshandhavers en het leger hebben van mij het bevel gekregen om zonder waarschuwing te schieten om te doden."⁽⁹⁾ Zoals in Wit-Rusland⁽¹⁰⁾ – of zelfs veel van de andere opstanden van de afgelopen jaren – wat we hier zien is een beweging waarin de arbeidersklasse een sleutelrol speelt, maar waar zij niet de baas is. Voordat de beweging in Wit-Rusland verdronk in repressie, waarschuwden we:

Zoals meestal het geval is, houden de materiële redenen die de arbeiders op straat dwongen, verband met de verergerende economische crisis, met precaire leef- en werkomstandigheden. … Bij afwezigheid van een communistisch programma dat geworteld is in de meest bewuste sectoren van het proletariaat (wat op zichzelf niet garandeert dat de klasse zelf de desoriëntatie kan overwinnen waarin het stalinisme en het post-stalinistische systeem haar hebben achtergelaten) is de arbeidersklasse ten prooi vallen aan de professionele "consensusmakers" die door de bourgeoisie zijn ingezet om hun belangen te beschermen. Als dit eenmaal is bereikt, wordt onze klasse alleen geconfronteerd met openlijke en wrede repressie.⁽¹¹⁾

Dus zoals altijd moeten we herhalen: "zonder de revolutionaire partij zal elke opstand zichzelf uitputten binnen het systeem." Als de arbeidersklasse er niet in slaagt haar eigen programma en organisatie naar voren te schuiven, zullen andere krachten het vacuüm zeker opvullen: of ze nu liberaal of nationalistisch zijn. Het is onze taak als communistische militanten om voorbeelden van militanten van de arbeidersklasse naar voren te brengen zoals we die in Kazachstan zien, en om de arbeiders in Kazachstan te bereiken met een boodschap die de ondergeschiktheid van de arbeidersklasse aan andere partijen verwerpt, en waarin wordt opgeroepen tot de arbeidersklasse om zelfstandig te handelen als klasse om zijn eigen programma naar voren te schuiven. Dit is nodig zodat onze klasse in de toekomstige wereldwijde strijd van onze klasse het moment moedig kan aangrijpen, in plaats van het slachtoffer te worden van de repressie en cynische machinaties van de bourgeoisie.

Solidariteit met de arbeidersklasse van Kazachstan en de arbeidersklasse van alle landen!

Felix (IWG) en Dyjbas (CWO)
7 Januari 2022